Anayasa yargısının küresel özellikleri
Anayasa yargısında unutulmaması gereken ana eksen bellidir ve şudur: Egemenlik, kesinkes halka aittir.Bu kural, atılan her adımda gözetilmek gerekir.
Bu egemenliğin kullanılması eşitlik ilkesine göre üç erk arasında paylaşılmıştır. İşte, anayasa yargısında unutulmaması gereken ikinci eksen, ‘erkler ayrılığı ilkesi’dir. Erkler ayrılığı ilkesine göre, erk kullanan her organ, erk kullanan öbür organlara karşı bağımsızdır.
Bu bağımsızlığın ve dolayısıyla yetki/maddi görev ayrımının zorunlu sonucu da şudur: Erk kullanan hiçbir organ, kendi alanının dışında kalan ve özellikle öbür organın alanına giren bir yetkiyi kullanamaz. Kullanırsa, ilke örselenir; doğrudan ihlal söz konusu olur. Bu ihlalin hukuktaki adı ‘yetki yağması’dır. Yaptırımı ‘yokluk’tur.
Yoklukla sakat bir işlem, hukuk dünyasında doğmamış sayılır. Sözgelimi, yürütme erkinin içinde yer alan bir kaymakamın, yargı erki içinde yer alan yargıç yerine tutuklama kararı verdiğini varsayalım. Bu tutuklama kararı, hukuk dünyasında hiç doğmamış sayılır. Bu yüzden kolluk bu işlemin gereğini yerine getiremez. Gülüp geçilir.
Bu nedenlerle yokluk yaptırımının söz konusu olduğu bir işlemde, yargı bunu kararında sadece saptamakla yetinir. Asla iptal kararı veremez. Çünkü, ancak hukuk dünyasında var olan, doğmuş sayılan bir işlem iptal edilebilir. Eğer yargı yoklukla sakat bir işlem hakkında iptal kararı verirse, onun hukuk dünyasında doğduğunu/varlığını benimsemiş olur. Bu ise bir iç tutarsızlıktır.
Eğer aynı erk içinde yetkilendirilen bir organ, bir başka organın yetki alanına giren bir işlem yaparsa, dolaylı ihlal söz konusu olur. Yargı erki içinde yer alan bir organın bir başka organın yerine geçerek, sözgelimi sulh ceza yargıcının asliye ceza yargıcının yetkisine giren bir konuda karar vermesi gibi. Bu ihlalin hukuktaki adı ‘yetki aşımı’dır. Yaptırımı ‘butlan’dır. Ancak işlem, hukuk dünyasında doğmuştur. Kaldırılıncaya/iptal edilinceye dek geçerliliğini korur.
Anayasa yargısı, meşruluk gücünü, Anayasa diye anılan ve kendisini de sıkı sıkıya bağlayan hukuksal belgeyle herkesin üzerinde birleştiği yararlar ve değerler dağılımını, toplumsal iç barışı ve devletin sınırlanmasını ve devlet anlayışının yetkinleşmesini sağlayan hukukun üstünlüğü ilkesinden alır.
Bu ilkenin bir alt-ilkesi olan ‘anayasal normların üstünlüğü’ ilkesinin bekçisidir. Daha önce belirtildiği üzere, normlar arasında bir sıradüzeni (hiyerarşi) içinde, nasıl ki Danıştay, bir tüzüğün içerdiği alt-normun bir yasanın içerdiği üst-norma uygunluğunu denetliyorsa, Anayasa Mahkemesi de parlamentoca çıkarılan bir yasanın içerdiği alt-normun Anayasanın içerdiği bir üst-norma uygunluğunu denetleyerek bu bekçilik işlevini yerine getirir.
Böylece hukuka uygunluk, hukukun ve anayasanın üstünlüğü ilkeleri yaşama geçirilmiş; devlet hukuk içinde tutulmuş olacaktır.
Bu yüzden anayasa yargısı, yasama erki içinde değil, yargı erki içinde yer alır. Nitekim, 1961 ve 1982 anayasalarında da düzenleme böyle yapılmıştır.
Bütün bunlardan anlaşılacağı üzere, buradan iki sonuç ortaya çıkmaktadır.
Birincisi şu: Anayasa yargısı, sadece anayasanın, anayasada öngörülen düzenin bekçisidir. Bu çerçevede yargılama yapmak zorundadır.
İkincisi de şu: Anayasa yargısı, anayasayı yaşatmalı, ancak bu etkinliğini sürdürürken, devleti işlemez ve demokrasiyi yönetemez duruma getirmekten özenle kaçınmalı; eşgüdüm esasları içinde etkinliklerini sürdürmeli, yasamanın hukuksallaşmasına katkıda bulunmalı, 1863’te Bismark’ın dediği gibi, asla bir ‘yasa koyucu’ya, bir ikinci meclise /senatoyu dönüşmemelidir. Daha önceleri de, 1804 ve 1820 yıllarında, Thomas Jefferson da anayasaya uygunluk denetiminin yargıçlarca yapılması durumunda oligarşik bir baskı yaratma tehlikesinin her an doğabileceğine değinmişti.
Bu tehlike her zaman için vardır. Sami Selçuk Bugün
0 yorum: